Pozew indywidualny, czy grupowy w sprawie frankowej?

Pozew indywidualny, czy grupowy w sprawie frankowej? Na to pytanie odpowiadają eksperci eksperci kancelarii Dowlegal.

Dochodzenie roszczeń z tytułu umowy kredytu denominowanego lub indeksowanego do franka szwajcarskiego jest możliwe indywidualnie, jak i zarówno w postępowaniu grupowym. W pierwszej myśli pozew zbiorowy wydaje się dobrym rozwiązaniem wystąpienia bankowi na drogę sądową, ponieważ spór większej grupy osób przeciwko jednemu, ale silnemu podmiotowi, w odróżnieniu od pozwu indywidualnego, gdzie jednostka samotnie występuje przeciwko wielkiej korporacji, powinien okazać się dla pozwanego bardziej dolegliwy. Jednakże, czy jest tak w rzeczywistości?

W Polsce postępowanie grupowe zostało uregulowane, poza kodeksem postępowania cywilnego, w ustawie z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Stosownie do art. 1 ust. 1 ww. ustawy, normuje ona sądowe postępowanie cywilne w sprawach, w których są dochodzone roszczenia jednego rodzaju, co najmniej 10 osób, oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej (postępowanie grupowe). Treść art. 1 ust. 2 stanowiąca, że „Ustawa ma zastosowanie w sprawach o roszczenia z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny, z tytułu czynów niedozwolonych, z tytułu odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania umownego lub z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, a w odniesieniu do roszczeń o ochronę konsumentów także w innych sprawach.” przesądza o możliwości wystąpienia przez kredytobiorców frankowych z pozwem grupowym o zapłatę oraz o ustalenie nieważności umów kredytu.

Powództwo w postępowaniu grupowym wytacza reprezentant grupy, którym może być osoba będąca członkiem grupy albo powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów w zakresie przysługujących im uprawnień (art. 4 ust. 1 i 2 ustawy). W postępowaniu grupowym obowiązuje przymus radcowsko-adwokacki.

Postępowanie grupowe dzieli się na trzy etapy:

W pierwszym etapie przedmiotem badania przez sąd jest dopuszczalność prowadzenia postępowania grupowego w sprawie. Będzie ono dopuszczalne, jeżeli zostaną łącze spełnione następujące przesłanki: jednorodzajowość dochodzonych roszczeń, odpowiednia liczebność grupy, jednakowość podstawy faktycznej, a w przypadku roszczenia pieniężnego – ujednolicenie wysokości roszczeń. Przed orzeczeniem w przedmiocie dopuszczalności postępowania grupowego sąd zobowiąże pozwanego do zajęcia stanowiska jedynie w tym zakresie. W odpowiedzi na zobowiązanie pozwany prawdopodobnie wniesie o odrzucenie pozwu, ze względu na brak spełnienia przesłanek formalnych do rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym, oraz wniesie o zobowiązanie powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu. Wniosek o złożenie kaucji jest uzasadniony, jeżeli pozwany uprawdopodobni, że powództwo jest bezzasadne oraz że brak kaucji uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie orzeczenia w przedmiocie kosztów postępowania w razie oddalenia powództwa.

Po wysłuchaniu stron, sąd odrzuci pozew, jeżeli stwierdzi brak spełnienia przesłanek do rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym albo wyda postanowienie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym. Od postanowienia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym przysługuje zażalenie, którego wniesienie przez bank opóźni merytoryczne rozpoznanie sprawy co najmniej o kilka miesięcy. Wydając postanowienie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym, sąd orzeknie także w przedmiocie wniosku pozwanego o zobowiązanie powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesów. Po uprawomocnieniu się postanowienia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym, dopuszczalność prowadzenia postępowania grupowego nie podlega ponownemu badaniu w dalszym toku postępowania (art. 10a ustawy).

W tym miejscu należy zwrócić uwagę, że w sprawach frankowych ujednolicenie wysokości roszczeń jest znacząco utrudnione ze względu na różniące się względem siebie umowy kredytu. Zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy, postępowanie grupowe w sprawach o roszczenia pieniężne jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy wysokość roszczenia każdego członka grupy została ujednolicona poprzez zrównanie wysokości roszczenia dochodzonego przez członków grupy lub podgrupy. Ujednolicenie wysokości roszczeń może nastąpić w podgrupach, liczących co najmniej 2 osoby (art. 2 ust. 2 ustawy). W praktyce, wymóg formalny ujednolicenia wysokości roszczenia przekłada się na niemożliwość dochodzenia części roszczenia przez niektórych kredytobiorców jedynie ze względów formalnych, co wiąże się z koniecznością złożenia w tej sprawie indywidualnego pozwu.

Ze względu na powyższe trudności w dochodzeniu w postępowaniu grupowym roszczeń pieniężnych z tytułu nieważnej umowy, interesującym zagadnieniem jest wytoczenie przeciwko bankowi specyficznego powództwa o ustalenie. Stosownie do art. 2 ust. 3 ustawy, 3. w sprawach o roszczenia pieniężne powództwo może ograniczać się do żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego za określone zdarzenie lub zdarzenia. W takim przypadku powód nie jest obowiązany wykazywać interesu prawnego w ustaleniu. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że reprezentant grupy, żądając ustalenia odpowiedzialności pozwanego na podstawie art. 2 ust. 3 ustawy, musi sformułować także roszczenie pieniężne, którego dochodzeniu w późniejszych postępowaniach indywidualnych ma służyć żądanie ustalenia odpowiedzialności pozwanego i ustalenie tej odpowiedzialności w postępowaniu grupowym musi nastąpić w nawiązaniu do roszczenia pieniężnego, którego spełnienia domagają się od pozwanego członkowie grupy (uchwała SN z 16 września 2015 r. sygn. akt III CZP 51/15). Biorąc pod uwagę specyfikę spraw frankowych, sformułowanie takiego żądania będzie ograniczało się do ustalenia odpowiedzialności banku za stosowanie nieuczciwych klauzul waloryzacyjnych w umowach kredytu denominowanych lub indeksowanych do CHF. Spełniając wymóg sformułowania roszczenia pieniężnego, którego dochodzeniu na etapie indywidualnym ma służyć ustalenie odpowiedzialności banku, należy mieć na uwadze, że zgodnie z najnowszym orzecznictwem – abuzywność klauzul waloryzacyjnych powoduje nieważność umowy, przez co roszczenie pieniężne powinno obejmować wszystkie kwoty uiszczone przez kredytobiorcę z tytułu wykonania nieważnej umowy. Jednakże, jeżeli stwierdzenie nieważności umowy okaże się dla konsumenta niekorzystne, to jako ewentualne roszczenie pieniężne należy wskazać zwrot nadpłaconych przez kredytobiorcę rat (tzw. odfrankowanie).

W tym miejscu należy zwrócić uwagę, że w sprawach frankowych ujednolicenie wysokości roszczeń jest znacząco utrudnione ze względu na różniące się względem siebie umowy kredytu.

Zgodnie z art. 2 ust. 4 ustawy, uwzględniając żądanie ustalenia odpowiedzialności pozwanego za określone zdarzenie lub zdarzenia, sąd ustala okoliczności wspólne członkom grupy, stanowiące przesłanki dochodzonych przez nich roszczeń. Powyższy przepis wskazuje, że w postepowaniu o ustalenie odpowiedzialności banku sąd, na podstawie okoliczności wspólnych dotyczących wszystkich członków grupy, jakim są występujące w umowach klauzule abuzywne, ustali wyłącznie odpowiedzialność pozwanego z tego tytułu. Natomiast, czy te okoliczności będą podstawą zasądzenia roszczenia pieniężnego z tytułu nieważności umowy, czy jedynie z tytułu bezskuteczności klauzuli waloryzacyjnej, zostanie przesądzone dopiero w postępowaniu indywidualnym o zapłatę, wytoczonym przez każdego z członków grupy samodzielnie. To właśnie w tym procesie sąd, opierając się na prawomocnym wyroku wydanym w postępowaniu grupowym, będzie badał okoliczności indywidualne dotyczące poszczególnych członków, mianowicie, czy nieważność umowy kredytu jest dla konsumenta korzystna, i ostatecznie przesądzi o zasądzeniu z tytułu nieważności albo bezskuteczności klauzuli niedozwolonej (teza per analogium z postanowienia SN z 28 stycznia 2015 r., sygn. akt I CSK 533/14).

Kolejnym etapem postępowania grupowego jest ustalenie składu grupy. Po uprawomocnienia się postanowienia w o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym sąd ogłosi o wszczęciu postępowania grupowego, które nastąpi w sposób najbardziej odpowiedni dla danej sprawy, tak aby umożliwiało ono poinformowanie o postępowaniu wszystkich potencjalnie zainteresowanych przystąpieniem do grupy, w szczególności ogłoszenie może zostać zamieszczone na stronach Biuletynu Informacji Publicznej właściwego sądu, na stronach internetowych stron lub ich pełnomocników lub w prasie o zasięgu ogólnokrajowym albo lokalnym. Zarządzenia ogłoszenia o wszczęciu postępowania grupowego można zaniechać wtedy, gdy z okoliczności sprawy wynika, że wszyscy członkowie grupy złożyli oświadczenia o przystąpienie do grupy, jednakże w sprawach frankowych, ze względu na masowy charakter zawieranych umów, takie ogłoszenie będzie konieczne.

W ogłoszeniu zamieszcza się m.in. informacje o możliwości przystąpienia do grupy przez osoby, których roszczenia mogą być objęte powództwem grupowym poprzez złożenie reprezentantowi grupy, w oznaczonym terminie, nie krótszym niż jeden, a nie dłuższym niż trzy miesiące od daty ogłoszenia, pisemnego oświadczenia o przystąpieniu do grupy. Przystąpienie do grupy po upływie terminu wyznaczonego przez sąd jest niedopuszczalne. Możliwość dołączenia do grupy istnieje w terminie wyznaczonym przez sąd w ogłoszeniu. Po upływie tego terminu przewodniczący wyznacza pozwanemu termin nie krótszy niż miesiąc do podniesienia zarzutów co do członkostwa określonych osób w grupie lub w podgrupach. Następnie sąd wydaje postanowienie w przedmiocie ustalenia składu grupy, które jest zaskarżalne zażaleniem.

Etap ustalania składu grupy tylko z pozoru wydaje się prosty. W praktyce, do momentu prawomocnego ustalenia składu grupy, która w dniu wniesieniu pozwu liczy około 100 członków, może minąć nawet kilka lat. Dzieje się tak ze względu na to, że do chwili upływu terminu wskazanego w ogłoszeniu o wszczęciu postepowania grupowego, członkowie grupy mają możliwość swobodnego wystąpienia z grupy, a  z kolei osoby spełniające kryteria do dołączenia do grupy mogą złożyć oświadczenia o wstąpieniu do grupy, a w przypadku roszczeń pieniężnych wymaga to z kolei ujednolicenia ich wysokości. Wszystkie powyższe czynności wymagają ich sprawdzenia pod kątem formalnym, co ze względu na dość dużą ilość osób występujących i wstępujących do sprawy jest dość czasochłonne. Nie zapominajmy też, że skład orzekający sprawy wytoczonej z pozwu zbiorowego ma także inne indywidualne sprawy i nie może się skupić jedynie na rozpoznawaniu pozwu grupowego.

Trzecim etapem postępowania grupowego jest już merytoryczne rozpoznanie sprawy. W odróżnieniu od postępowania w sprawach grupowych, w przypadku pozwu indywidualnego etap ten nastąpi po nadaniu biegu sprawie, co stanie się po zarządzeniu przez sąd doręczenia pozwu, gdy spełnia on wymogi formalne.

Podsumowując, postepowanie w sprawach grupowych w sprawach frankowych, ze względu na czasochłonność spowodowaną m.in. przez skomplikowaną procedurę, co szczególnie uwidacznia się przy dużej liczbie członków grupy, nie jest dobrym rozwiązaniem na wystąpienie przeciwko bankowi. Zdecydowanie bank bardziej dolegliwie odczułby wystąpienie przeciw niemu 1000 kredytobiorców indywidualnie, niż 1000 kredytobiorców w postępowaniu grupowym. W przypadku pozwu grupowego, mimo możliwości prowadzenia postępowania dowodowego w jednej sprawie, nie należy zapominać, że pozwany ma także wtedy wytoczoną przeciwko niemu jedną sprawę, przez co łatwiej mu podejmować obronę.

Nie czekaj, skorzystaj z przycisku poniżej i wyślij nam umowę do bezpłatnej i niezobowiązującej analizy.